Nghiên cứu thực nghiệm - Giới thiệu phương pháp tìm ý tưởng, chọn hướng nghiên cứu cho một đề tài nghiên cứu thực nghiệm.

(Ghi chú: Bài viết chỉ mang tính chất kinh nghiệm cá nhân của người viết và chỉ nên sử dụng để tham khảo).

Giới thiệu

Mọi đề tài nghiên cứu khoa học đều xuất phát từ các ý tưởng khoa học và từ những ý tưởng này chúng ta sẽ phát triển thành hướng nghiên cứu, khi lựa chọn được hướng nghiên cứu phù hợp chúng ta sẽ bắt đầu thực hiện nghiên cứu. Một công trình nghiên cứu thực nghiệm (empirical research) cũng được bắt đầu tương tự. Do tính chất quan trọng của việc tìm ý tưởng và phát triển hướng nghiên cứu, bài viết này sẽ giới thiệu một phương pháp đơn giản trong việc tìm ý tưởng và phát triển hướng nghiên cứu cho một công trình nghiên cứu thực nghiệm.

Nghiên cứu thực nghiệm là gì?

Nghiên cứu thực nghiệm được định nghĩa như sau (theo wikipedia)

Empirical research is a way of gaining knowledge by means of direct and indirect observation or experience. Empirical evidence (the record of one's direct observations or experiences) can be analyzed quantitatively or qualitatively. Through quantifying the evidence or making sense of it in qualitative form, a researcher can answer empirical questions, which should be clearly defined and answerable with the evidence collected (usually called data). Research design varies by field and by the question being investigated. Many researchers combine qualitative and quantitative forms of analysis to better answer questions which cannot be studied in laboratory settings, particularly in the social sciences and in education.

Như vậy, hiểu một cách đơn giản là nghiên cứu thực nghiệm là tạo ra kiến thức mới và được chứng minh bởi dữ liệu trực tiếp hoặc gián tiếp.

Ý tưởng cho một công trình nghiên cứu thực nghiệm bắt đầu từ đâu?

Ý tưởng thực hiện một công trình nghiên cứu khoa học có thể đến từ nhiều nguồn khác nhau, chẳng hạn thông qua việc được thầy cô giáo giới thiệu trên lớp, thông qua trao đổi với các chuyên gia trong một buổi hội thảo, hoặc là một ý nghĩ lóe lên trong chính chúng ta khi đọc được một bài báo khoa học, một công trình nghiên cứu tâm đắc, hoặc đơn giản là thông qua các đề tài gợi ý của blog này… Từ những nguồn này, chúng ta sẽ có những ý tưởng quan trọng để phát triển thành một đề tài nghiên cứu khoa học.

Trong phạm vi bài viết này, người viết sẽ giới thiệu phương pháp tìm ý tưởng và chọn hướng nghiên cứu cho đề tài nghiên cứu thực nghiệm với xuất phát điểm là các bài báo khoa học.

Lý do lựa chọn xuất phát điểm là các bài báo khoa học nghiên cứu thực nghiệm?

Các bài báo khoa học về nghiên cứu thực nghiệm (nhất là các bài báo khoc học mang tầm quốc tế) sẽ cung cấp những thông tin, kiến thức mới nhất về lĩnh vực đang nghiên cứu, do đó việc bắt đầu tìm kiếm ý tưởng từ các bài báo khoa học sẽ rất hữu ích. Đây là một phương pháp tiếp cận hay và thường được áp dụng cho nhiều công trình nghiên cứu khoa học (thậm chí phương pháp tiếp cận này còn hữu ích cho luận án tiến sỹ!)

Phương pháp tìm ý tưởng và chọn hướng nghiên cứu cho một công trình nghiên cứu thực nghiệm

Về cơ bản, phương pháp tiếp tìm ý tưởng và chọn hướng nghiên cứu dựa trên các bài báo khoa học có thể được tóm tắt trong các bước sau đây:

Bước 1: Tìm ý tưởng nghiên cứu

Trước hết, chúng ta nên bắt đầu bằng đọc sơ qua tiêu đề của các bài báo trong thời gian gần đây (2-3 năm trở lại) được đăng trên một số tờ báo hàng đầu của lĩnh vực đang nghiên cứu.

Thí dụ, các tờ báo hàng đầu trong lĩnh vực tài chính/kế toán trên thế giới có thể là Review of Financial Studies, Journal of Finance, Journal of Financial Economics, Journal of accounting and economics, Journal of accounting research, Accounting Review, Accounting Horizon… Ở Việt Nam, các tờ báo có chất lượng có thể là: Tạp chí Kế toán, Tạp Chí Kiểm toán, Tạp Chí Nghiên Cứu Khoa Học Kiểm toán… (Đối với các bài báo nước ngoài, thường thì để có được bài báo gốc chúng ta phải đăng ký trả tiền, do đó, một cách đơn giản và miễn phí là nên sử dụng website sau để tìm hiểu: www.ssrn.com. Bắt đầu search bằng một key words nào đó và giới hạn sự lựa chọn dần dần. Đối với các bài báo tiếng Việt, có thể tìm đến website của các tờ báo để đọc miễn phí.)

Khi nhận thấy một tiêu đề hấp dẫn thì nên tiếp tục với bài báo đó bằng cách đọc sơ qua phần tóm tắt (abstract) của bài báo (không cần đọc cả bài báo). Thông thường, chỉ cần đọc abstract thì có thể biết được rằng bài báo có hữu ích hay không. Đây là một bước tốn rất nhiều thời gian để tìm ý tưởng thích hợp, nếu gặp các khó khăn khi đọc và hiểu các thuật ngữ (nhất là các bài báo nước ngoài được viết bằng Tiếng Anh) thì nên sử dụng google để tìm hiểu thêm. Trong quá trình đọc, nên ghi chú một số nội dung cần thiết để khi cần có thể quay lại.

Bước 2: Chọn hướng nghiên cứu phù hợp

Khi đã nắm được thông tin một cách khái quát về các công trình nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam, chúng ta có thể quyết định nên nghiên cứu về vấn đề gì. Thông thường, các đề tài được chọn là những đề tài cấp thiết và có tính chất quan trọng. Cách dễ nhận biết đề tài nào cấp thiết và quan trọng hay không là xem vấn đề mà chúng ta đang quan tâm có nhiều người đang thực hiện hay không. Lựa chọn được một hướng nghiên cứu phù hợp sẽ góp phần tạo nên một công trình nghiên cứu có giá trị.

Bước 3: Phát triển hướng nghiên cứu

Trong bước này, kỹ năng critical thinking (đọc lại bài viết về critical thinking) đóng vai trò quan trọng vì chúng ta sẽ bắt đầu đi sâu hơn vào các vấn đề chuyên môn. Bước này bắt đầu với việc chọn một số bài báo có sự liên quan mật thiết đến hướng nghiên cứu đã chọn và bắt đầu đọc toàn bộ bài báo.

Thông thường, trong một bài báo nghiên cứu thực nghiệm có cấu trúc gồm các phần sau: abstract (tóm tắt), introduction (giới thiệu), literature review (cơ sở lý luận), hypotheisis (giả thuyết), methodology (phương pháp nghiên cứu), data (dữ liệu sử dụng để nghiên cứu), results (kết quả nghiên cứu) và conclusion (kết luận).

Khi bắt đầu đọc về nội dung bài báo, trước hết cần đọc phần Introduction và Conclusion để xem trong bài báo này có những vấn đề mà chúng ta quan tâm hay không. Một bài báo được viết tốt sẽ cung cấp tất cả các thông tin cần thiết để chúng ta biết được bài báo này có phù hợp với hướng nghiên cứu của chúng ta hay không. Nếu không, bỏ qua bài báo này và tiếp tục với bài báo khác. Nếu có, chúng ta nên tiếp tục với phần còn lại (literature review, methodology, data and results).

Literature review sẽ cung cấp cho chúng ta sự hiểu biết đầy đủ về cơ sở lý luận liên quan. Literature review tóm tắt lại các công trình nghiên cứu trước đó, kết quả đạt được, những ưu điểm và hạn chế của các công trình đó và đồng thời sẽ giải thích tại sao cần có thêm những nghiên cứu khác để hoàn thiện hơn hệ thống kiến thức hiện tại. Ngoài ra, đối với các nghiên cứu mang tầm quốc tế, mỗi một lĩnh vực nghiên cứu đều có một vài nghiên cứu rất quan trọng đã thực hiện trước đó, phần literature review sẽ giúp chúng ta tìm đến với các bài báo quan trọng này khi cần thiết.

Hypothesis sẽ trình bày giả thuyết của tác giả về một vấn đề nào đó. Dựa trên các công trình nghiên cứu trước đây, tác giả sẽ đánh giá, phân tích, tìm các điểm manh, điểm yếu của các công tringh nghiên cứu trước, hoặc là liên kết các công trinh nghiên cứu lại với nhau… để hình thành nên một giả thuyết nào đó. Dựa trên giả thuyết này, tác giả sẽ tìm bằng chứng thực nghiệm để chứng minh các giả thuyết. Đọc và hiểu phương pháp xây dựng giả thuyết của tác giả trong từng bài báo sẽ giúp chúng ta rất nhiều trong việc phát triển kỹ năng critical thinking nói chung.

Methodology và data là phần tương đối khó hiểu và đòi hỏi phải có kiến thức chuyên môn về kinh tế lượng, nhưng lại là phần cực kỳ quan trọng của bất kỳ một công trình nghiên cứu thực nghiệm nào. Trong phần này, tác giả sẽ sử dụng các mô hình toán học (thí dụ, hàm một biến, hàm nhiều biến…) kết hợp với dữ liệu để phân tích và cho ra kết quả thực nghiệm. Trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán và tài chính thì một giả thuyết chỉ được chấp nhận khi có bằng chứng từ thị trường tài chính với một phương pháp nghiên cứu phù hợp và dữ liệu đầy đủ, đúng đắn. Kiến thức hữu ích cho nghiên cứu thực nghiệm và đọc hiểu phần này là môn học kinh tế tượng (econometrics).

Results sẽ trình bày các kết quả và kết luận của tác giả về dựa trên dữ liệu đã được phân tích.

Trong quá trình đọc toàn bộ một công trình nghiên cứu, chúng ta có thể sử dụng kỹ năng critical thinking để đánh giá sự đúng sai, điểm mạnh và điểm yếu của từng công trình (cả về phương pháp nghiên cứu và dữ liệu, cách thức giải thích kế quả phân tích…). Chúng ta có thể phát triển thành cả một công trình nghiên cứu khoa học khác nếu chúng ta có một phương pháp nghiên cứu tốt hơn và dữ liệu tốt hơn.

Bước 4: Thực hiện đề tài

Khi đã tìm được hướng nghiên cứu, lựa chọn được phương pháp nghiên cứu và dữ liệu phù hợp thì chúng ta có thể bắt đầu công việc của một nhà khoa học – nghiên cứu và viết lại kết quả thực hiện được.
Để có một công trình nghiên cứu thực nghiệm có chất lượng, công trình của chúng ta cũng cần bao gồm tất cả các phần cần thiết như literature review, hypothesis, methodology, data và results.

Chúc các bạn thành công với hướng nghiên cứu mới ở Việt Nam - nghiên cứu thực nghiệm!

Trí Tri